PHÂN BIỆT “TRANH CHẤP”, “YÊU CẦU DÂN SỰ” – Ý NGHĨA PHÁP LÝ TRONG THỰC TIỄN

Trong quá trình giải quyết tại Tòa án, nhiều người thường nhầm lẫn giữa các khái niệm tranh chấp dân sự, yêu cầu dân sự. Tuy có điểm tương đồng là cùng thuộc lĩnh vực tư pháp dân sự, nhưng về bản chất pháp lý và thủ tục tố tụng, mỗi loại lại có phạm vi và đặc điểm riêng. Việc hiểu rõ sự khác biệt này không chỉ giúp cá nhân, tổ chức xác định đúng quyền và nghĩa vụ của mình mà còn đảm bảo thực hiện đúng thủ tục khởi kiện hoặc yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự theo luật định.

1. Cơ sở pháp lý điều chỉnh

Các khái niệm tranh chấp, yêu cầu dân sự được điều chỉnh chủ yếu bởi:

• Bộ luật Tố tụng dân sự 2015

• Các văn bản hướng dẫn thi hành như Nghị quyết 04/2017/NQ-HĐTP

• Luật chuyên ngành liên quan (Luật Hôn nhân và Gia đình, Luật Đất đai, Luật Doanh nghiệp…)

Dù không có định nghĩa cụ thể trong luật cho từng thuật ngữ, nhưng thông qua quy định về thẩm quyền và thủ tục giải quyết, có thể xác định rõ nội hàm của từng khái niệm.

2. Khái niệm và đặc điểm pháp lý

2.1. Tranh chấp dân sự là gì?

Theo khoản 3 Điều 26 Bộ luật Tố tụng dân sự, tranh chấp dân sự là mâu thuẫn pháp lý giữa hai hay nhiều bên về quyền, nghĩa vụ dân sự, đòi hỏi Tòa án phải giải quyết để xác định ai đúng, ai sai.

Đặc điểm:

• Có sự đối lập quyền, lợi ích giữa các bên.

• Một bên khởi kiện, bên kia phản bác.

• Bắt buộc phải mở phiên xét xử (không chỉ yêu cầu hành chính).

• Cần chứng cứ chứng minh và quy trình tranh tụng đầy đủ.

Ví dụ: tranh chấp hợp đồng mua bán, tranh chấp quyền sử dụng đất, tranh chấp chia tài sản sau ly hôn…

2.2. Yêu cầu dân sự là gì?

Yêu cầu dân sự là đề nghị của cá nhân, tổ chức yêu cầu Tòa án công nhận hoặc xác lập quyền, nghĩa vụ mà không có bên phản đối, không có tranh chấp.

Đặc điểm:

• Chỉ có một bên yêu cầu.

• Không có bên bị kiện hoặc phản đối.

• Không cần tổ chức phiên xét xử, có thể giải quyết bằng thủ tục đơn giản.

• Thường liên quan đến tình trạng nhân thân, tài sản.

Ví dụ: yêu cầu tuyên bố mất tích, yêu cầu xác định cha mẹ con, yêu cầu công nhận văn bản thỏa thuận di sản…

3. Phân biệt tranh chấp và yêu cầu dân sự

4. Ý nghĩa của việc phân biệt đúng

Việc xác định rõ đây là tranh chấp dân sự hay yêu cầu dân sự sẽ giúp:

Chọn đúng thủ tục nộp hồ sơ: Tránh bị trả lại đơn vì sai hình thức.

Xác định đúng thẩm quyền tòa án: Theo cấp xét xử, địa phương.

Lựa chọn phương án bảo vệ quyền lợi: Có cần hòa giải không, có cần chứng cứ phản biện không…

Giảm thời gian giải quyết: Tránh thủ tục kéo dài không cần thiết.

Trong thực tế, rất nhiều đơn yêu cầu bị trả lại do xác định sai đây là vụ án (tranh chấp) hay việc dân sự (yêu cầu).

5. Vướng mắc thực tiễn và khuyến nghị

5.1. Nhầm lẫn khi nộp đơn

Người dân nộp đơn yêu cầu công nhận di chúc nhưng lại ghi là khởi kiện tranh chấp → Tòa yêu cầu sửa đổi lại hình thức đơn.

5.2. Không rõ có tranh chấp hay không

Trong nhiều trường hợp, việc xác định có tranh chấp không cần dựa vào lời phản đối từ người liên quan hoặc văn bản hành chính có ý kiến trái ngược.

5.3. Chưa thống nhất khi chuyển đổi thủ tục

Một số Tòa án chưa thống nhất việc chuyển từ yêu cầu sang vụ án, hoặc ngược lại, dẫn đến kéo dài thời gian giải quyết.

Khuyến nghị:

• Đương sự nên tư vấn luật sư trước khi nộp hồ sơ.

• Nên trình bày rõ bản chất sự việc, tài liệu kèm theo để tòa xác định chính xác.

• Trường hợp có tranh chấp tiềm ẩn, nên khởi kiện theo thủ tục vụ án.

Kết luận, việc phân biệt rõ giữa tranh chấp, yêu cầu dân sự chỉ là yêu cầu về mặt lý luận mà còn có ý nghĩa thực tiễn rất lớn. Xác định đúng bản chất vụ việc sẽ giúp cá nhân, tổ chức lựa chọn đúng cách thức bảo vệ quyền lợi, tránh bị kéo dài thời gian hoặc rơi vào sai sót tố tụng. Trong mọi trường hợp, việc có luật sư hỗ trợ sẽ giúp tiết kiệm chi phí, thời gian và đảm bảo hồ sơ pháp lý chặt chẽ.